چتر امن شبکه ملی اطلاعات بر سر کاربران، افزایش ایمنی با 10 سامانه - وبلاگ بلاگ پو

به گزارش وبلاگ بلاگ پو، خبرنگاران، گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور یکی از مهمترین پروژه های ملی در عرصه فضای مجازی محسوب می گردد که تحقق آن بنا بر رویکردهای جهانی و ضرورت های ملی، مانند ارائه خدمات زیرساختی پیشرفته و مطابق با نیازهای کشور، بهره مندی از مزایای مالی، صیانت از فرهنگ ایرانی - اسلامی و حفاظت از اطلاعات و ارتباطات کاربران در برابر تهدیدات امنیتی و حریم خصوصی، الزام شده است.

در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات ارائه چند دسته از خدمات از جمله خدمات مربوط به امنیت فضای سایبر به وزارت ارتباطات تکلیف شده تا این خدمات را روی این شبکه ارائه و در دسترس کاربران قرار دهد.

در این رابطه وزارت ارتباطات به تازگی طرح هایی را تحت عنوان سپر امنیتی دژفا رونمایی نموده است که در ذیل شبکه ملی اطلاعات، امنیت فضای سایبر کشور را تضمین کند.

از این رو برای آگاهی از جزئیات بیشتر این طرح ها با ابوالقاسم صادقی، معاون امنیت سازمان فناوری اطلاعات ایران به تبادل نظر نشستیم که مشروح آن در ادامه می آید:

*اولین سوال این است که نگاه شما به عنوان دولت، به مقوله امنیت فضای سایبر چیست و تاکنون چه اقداماتی برای آن انجام داده اید؟

باید بگویم آسیبی که تا حدودی در کشور اتفاق افتاده و ما باید آن را مدیریت کنیم این است که روی مقوله امنیت در فضای سایبر به عنوان یک صنعت، بیشتر یک نگرش اطلاعاتی و امنیتی حاکم است. به همین دلیل به نظر می رسد این مشکل، ما را در این صنعت دچار اختلال عملکرد و عقب ماندگی نموده است. اما ما نگاهمان در حوزه امنیت این است که در درجه اول امنیت، سرویسی است که ما به عنوان دولت موظف به ارائه بخش عمده ای از آن هستیم؛ البته تا حدی که به دولت بر می گردد. بخشی از امنیت نیز به خود مشتریان، شهروندان و کسب و کارها باز می گردد و دولت در آن بخش صرفاً می تواند اطلاع رسانی و فرهنگ سازی کند.

ما در سازمان فناوری اطلاعات دوست داریم از نگاه صرفاً ناظر، ممیز و سیاستگذار بودن، فاصله بگیریم و خدماتی به عنوان امنیت با نگرش غیر اطلاعاتی و با نگاه صنعتی و فنی به مردم، سازمانها، شرکتها و فعالان بخش ارائه کنیم. این نگاه کلان را ما در تمام حوزه ها و خصوصاً در شبکه ملی اطلاعات دنبال می کنیم.

*پس به مفهوم واضح تر، قصدتان ارائه خدمات بومی امنیتی است؟

ما قصدمان ارائه خدماتی است که اساساً اگر آنها را حاکمیت ارائه نکند، جای دیگری توان ارائه آن را نخواهد داشت. متأسفانه این موضوع تاکنون مغفول مانده است. در حوزه امنیت سایبری به غلط تصور می کنیم که خود حاکمیت قرار نیست سرویسی ارائه کند باید سیاستگذاری و نظارت کند. اما امنیت در سایر حوزه ها با رویکرد و نگاه دیگری دنبال می گردد.

*حال با توجه به اینکه سازمان فناوری اطلاعات ایران به تازگی پروژه دژفا را به عنوان سپر امنیتی شبکه ملی اطلاعات افتتاح نموده است، این پروژه قرار است از لحاظ امنیتی چه کاربردی برای فضای سایبری کشور و شبکه ملی اطلاعات داشته باشد؟

در طرح دژفا جنبه های مختلف خدمات و احتیاجمندی های امنیتی که بتوان به صورت منسجم در کنار هم قرار گیرد، در قالب سامانه ها و سرویس های مختلف دیده شده است که این طرح به صورت کلی به افزایش ضریب ایمنی شبکه ملی اطلاعات منتج می گردد. اما اینجا بحثی که مطرح می گردد این است که برخی برداشتهای خاص از تعاریف و الزامات شبکه ملی اطلاعات دارند. اما ما در وزارت ارتباطات سعی نموده ایم که آنچه را که در ابلاغیه و اسناد بالادستی است ملاک و مدنظر قرار دهیم. به این ترتیب شبکه ملی اطلاعات براساس چند بندی که به عنوان الزامات بالادستی توسط شورای عالی فضای مجازی تصویب و ابلاغ شده است و نیز سند تبیین الزامات که آن الزامات را به صورت تفصیلی و بسط یافته ارائه نموده، ایجاد شده است.

از این رو برخی از زیرمجموعه هایی که در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات وجود دارد مرتبط با حوزه های مختلف امنیت است و آنچه که مرتبط با امنیت است در قالب انواع احتیاجمندی ها و سرویس ها گفته شده است.

*این احتیاجمندی ها چیست و چه سرویس هایی در قالب امنیت شبکه ملی اطلاعات ارائه شده است؟

طرحی که ما به عنوان دژفا در قالب مجموعه سرویس ها و خدمات در روز جهانی ارتباطات عرضه کردیم شامل مجموعه ای از خدمات و سرویس هایی است که ما در حوزه امنیت متعهد و ملزم به ارائه آن در قالب شبکه ملی اطلاعات و براساس سند تبیین الزامات هستیم. این مجموعه تا حدود خوبی جمع آوری شده و البته ادعا نمی کنیم که کامل است؛ اما واقعیت این است که در حوزه امنیت، هیچوقت نمی توان ادعا کرد که یک محصول به انتهای خود رسیده است چرا که محصولات امنیتی همواره زنده هستند و باید توسعه و ارتقا پیدا نموده و امکاناتشان به روز گردد. محصولات حوزه امنیت باید بتوانند با تهدیدات جدید خود را وفق بدهند و بنابراین کاملاً مانند یک موجود زنده حیات دارند. به همین دلیل باید شرط زنده ماندن را برای محصولی که می سازیم برآورده کنیم. در خصوص سوال شما باید بگویم که همه خدماتی که ما تحت عنوان دژفا جمع آوری نموده ایم، حائز این ویژگی ها از جمله پویایی، به روزبودن و زنده بودن هستند.

*اینها دقیقاً چه خدماتی هستند؟ و به بیان دیگر چه خدمات امنیتی در قالب طرح دژفا روی شبکه ملی اطلاعات ارائه می گردد که هم حریم شخصی کاربران را تضمین کند و هم در برابر هک سازمانی و دستگاه های حیاتی کشور مؤثر واقع گردد. به طور کل استفاده از شبکه ملی اطلاعات تا چه حد امنیت سازمانها و کاربران را تضمین می نماید؟

در طرح دژفا ما الزاماتی را در قالب حدود 10 سامانه برآورده نموده ایم که قرار است به 17 سرویس افزایش یابد. برخی از این سامانه ها به سمت کاربران است و برخی دیگر به امنیت سیستم های خودمان مربوط می گردد.

یکی از سامانه هایی که در دژفا دنبال می کنیم هانی نت ملی یا تله بدافزار ملی است که چندسالی است مرکز ماهر آن را دنبال می نماید. این سرویس هم اکنون طبق استانداردهایی که در زمان سفارش و فراوری خودش مطرح بوده، فراوری و مستقر شده و احتیاج به به روزرسانی هم از لحاظ معماری و هم از نظر پروتکل ها و استانداردهای فنی دارد. هردوی این موارد هم اکنون در قالب طرح دژفا در دستور کار واقع شده است و ما به سرعت آن را تقویت و به روز می کنیم.

سامانه تله بدافزار ملی در سطح کشور در حدود 3 هزار نود نصب شده و تماماً این نودها مشغول رصد فضای کشور هستند. این سامانه بدافزارها و آلودگی هایی را که وارد زیرساختهای ما در نقاط مختلف می شوند، مانتیور و دریافت می نمایند و می تواند با یک ضریب خطای خیلی پایین و قابل قبول، آلودگی ها را در سطح زیرساخت کل کشور به ما نشان دهد.

سامانه دومی که در طرح دژفا دیده شده است، سامانه ویروس کاو است که به عنوان یک سرویس رایگان در اختیار همه سازمانهای دولتی و خصوصی، کسب و کارها و کاربران قرار می گیرد و سایت مرکز ماهر به صورت برخط در حال سرویس دهی آن است.

روی این سامانه 30 ضدویروس مختلف مستقر شده و این امکان را به کاربر می دهد که در صورت اتصال، هرگونه آلودگی و فایل مشکوکی را که روی سیستم وجود داشته باشد، اسکن کند. اگرچه سامانه ویروس کاو سرویس جدیدی در جهان از لحاظ امنیتی نیست و کشورهای دیگر نیز در حال ارائه سرویس های مشابه هستند اما در داخل کشور، این سرویس از آن جهت که توسط مرکز ماهر و با هزینه وزارت ارتباطات ارائه شده، در درجه اهمیت واقع شده است. برای این آنتی ویروس ها، سخت افزار و پهنای باند تخصیص داده شده و لایسنس آن خریداری شده تا برای تست امنیتی سیستم به صورت رایگان در اختیار عموم قرار داده گردد.

سامانه دیگری که می تواند در کاهش تأثیر حملات از کاراندازی توزیع شده مؤثر واقع گردد، سامانه تشخیص و اجتناب و کاهش تأثیر حملات DDoS است که در یکی از مراکز آپای دانشگاهی توسعه پیدا نموده و در سطح آزمایشگاهی تست های خود را پشت سر گذاشته و برای آنکه در سطوح جدی تر و برای ترافیک های سنگین تست گردد، آماده است. این سامانه می تواند در مقابل حملات دیداس (DDoS) به اپراتورهای اینترنت (FCP) و کسب و کارهای دیجیتال یاری کند و نمونه بومی دیگری هم ندارد.

سامانه تشخیص و کاهش اثر حملات دیداس چند رقیب خارجی دارد اما در کنار این رقبای خارجی، این سرویس بومی می تواند کاربرد مؤثری برای کاربران شبکه ملی اطلاعات ارائه کند.

سامانه دیگر در طرح دژفا که متشکل از 3 سرویس امنیتی پر کاربرد است و برای کاربر نهایی نیز مهم است، سامانه چکاپ است. این سامانه 3 نقطه از نقاطی که کاربران بیشترین آسیب پذیری را دارند آنالیز نموده و وضعیت کاربر را به صورت رایگان اعلام می نماید. این سامانه نیز توسط مرکز ماهر راه اندازی شده و گواهی SSL سایت (گواهی امنیتی سایت) را تست نموده و نتیجه آن را به کاربر اعلام می نماید.

این سامانه همچنین می تواند امنیت DNS های (نام دامنه سایت) کاربران را آنالیز نموده و در صورتی که DNS مشکوک به انتشار بدافزار بوده و یا توسط هکرها کنترل می گردد به کاربر اطلاع داده شده تا در دام نیفتد. از سوی دیگر تست سومی که سامانه چکاپ انجام می دهد تست امنیت مودم اینترنت هر کاربر است تا با استفاده از IP مودم، آسیب پذیری به کاربر گزارش داده گردد.

سامانه دیگری که به صورت کاملاً بومی توسعه پیدا نموده سامانه سینا است که برای انجام تست نفوذ امنیتی بر بسترهای مبتنی بر ابر، کاربرد دارد و می تواند برای تیم های تست نفوذ، به کار گرفته گردد. این سامانه که کاهش هزینه و افزایش اعتبار برای دسترسی به ابزارها را برای شرکتها و تیم های تست نفوذ در کشور فراهم می نماید در یکی از مراکز آپای دانشگاهی کشور فراوری شده است. از آنجایی که یکی از مسائلی که شرکتها و تیم های تست نفوذ در کشور ما دارند، این است که به ابزارها دسترسی ندارند و یا اگر هم دسترسی دارند، چون ابزارها گران است نمی توانند دیتای مناسب را به دلیل مسائل هزینه ای به دست بیاورند. اما سامانه سینا به ما این امکان را می دهد که یک بار این مشکل را به صورت متمرکز حل کنیم.

همچنین سامانه دیگری که در روز جهانی ارتباطات امسال به آن اشاره شد و در طرح دژفا مورد توجه قرار گرفته، سامانه ای برای شناسایی نفوذ و یا عملیات خرابکارانه سایبری در شبکه های کنترل صنعتی است که براساس برند زیمنس طراحی و پیاده سازی شده باشند. این سامانه اتفاقات خرابکارانه و مبتنی بر بدافزار را که دستورات و اتفاقات نامعقول و نامتعارفی از PLC دریافت کند، مانیتور نموده و تشخیص می دهد. همچنین در صورت احتیاج، هشدارهای لازم را برای مسئولان آن مجموعه صنعتی، صادر می نماید.

*این سامانه مانند یک فایروال عمل می نماید؟

این سامانه دارای دو وضعیت کاری مختلف شامل وضعیت اکتیو و پسیو (فعال و غیبرطرفال) است. در این محصول عملکرد فایروال به زمانی گفته می گردد که وضعیت کاری فعال است. البته این محصول، قابلیت فعالیت در وضعیت غیبرطرفال را هم دارد. ولی بنا به شرایط کارخانجات وقتی محصول در وضعیت فعال به کار گرفته گردد ممکن است ریسک هایی را به صورت ناخواسته به آن صنعت تحمیل کند. مثلاً ناگهان جلوی اعمال دستوری از PLC به خط فراوری را بگیرد. این برای کارخانجات و صنایع ریسک ایجاد می نماید. البته احتمال این موضوع بسیار ناچیز است ولی معمولاً همین احتمال ناچیز هم برای مدیران صنایع قابل تحمل نیست.

به همین دلیل در این سامانه از وضعیت پسیو استفاده می گردد که صنایع و کارخانجات از هشدار این محصول، بدون آنکه خودش اقدام مستقیمی داشته باشد، استفاده نمایند. این سامانه همه چیز را در سیستم های کنترل صنعتی مانیتور می نماید و اگر اتفاق مبتنی بر بدافزار یا اقدام خرابکارانه در سیستم مشاهده کند، خودش مستقیماً اقدام به انجام کاری ننموده و بدافزار را حذف نمی نماید، بلکه به اپراتور خط فراوری هشدار صادر می نماید.

در همین حال این سامانه دیتای مناسب را برای صنایع فراهم و نگهداری نموده و انواع گزارشها و تحلیل ها را با سرعت آنی در اختیارشان می گذارد. سامانه شناسایی نفوذ در شبکه های کنترل صنعتی سامانه آنی است که با انواع امکانات هشداردهی شامل پیامک و آژیر و … تعریف شده است.

این البته نیمی از راه مقابله با اتفاق خرابکارانه است و نیم دیگر، مستلزم این است که سازمانها و مدیران فناوری سازمانها هوشیاری لازم را نسبت به موضوع داشته باشند و آن را به سرعت پیگیری نمایند.

*یعنی این سامانه می تواند عملیاتی مانند استاکس نت را شناسایی کند؟

بله حتماً می تواند. به این دلیل که اساساً این سیستم اجازه رفتار غیر متعارفی را در لایه سیستم کنترل صنعتی خط فراوری نمی دهد و بنابراین جلوی تمام عملیات های مشابه را می تواند بگیرد.

اساس این سامانه به این صورت است که می تواند رفتار غیر نرمال را در سیستم شناسایی کند و جلوی آن را بگیرد. در این شرایط ویروسی مانند استاکس نت که با روش های غیر نرمال وارد شبکه های کنترل صنعتی می گردد و عملکرد غیر نرمالی را بر شبکه تحمیل می نماید قابل شناسایی خواهد بود.

*پس این محصول فقط برای سیستم های کنترل صنعتی برند زیمنس کاربرد دارد؟

اساساً خصلت IDS و فایروال صنعتی این است که وابسته به برند است. از این رو محصول سامانه شناسایی نفوذ در شبکه های کنترل صنعتی برای برند زیمنس ساخته شده است اما بنا داریم در امسال برای سایر برندها نیز سرمایه گذاری کنیم. این موضوع احتیاجمند همکاری سایر دستگاه های مرتبط مانند وزارت نفت و نیرو در تجهیز آزمایشگاه های مربوطه است. چرا که منابع پژوهشی این طرح از محل منابع وزارت ارتباطات فراهم شده است اما منابع تجیهز آزمایشگاه در اختیارمان نیست و درخواست نموده ایم که وزارت نیرو یا وزارت نفت، بتوانند منابع و تجهیزات مورد احتیاج را حتی به صورت امانی برای ایجاد آزمایشگاه در مراکز دانشگاهی در اختیار ما قرار دهند. در صورت تحقق این امر، ظرف مدت یک سال آینده می توانیم این محصول را برای برندهای پرکاربرد دیگر هم فراوری کنیم و در صورتی که این اتفاق بیافتد تا حدود مطلوبی خیالمان راحت خواهد بود که حملات سایبری با روش هایی که تاکنون شناخته شده است در زیرساختهای صنعتی کشور اتفاق نمی افتد.

*هم اکنون بیشترین بخش سیستم های کنترل صنعتی در کشور روی برند زیمنس فعال است؟

خیر؛ در صنایع مختلف این موضوع متفاوت است. اما در حال حاضر ما این سامانه را با استفاده از منابع وزارت ارتباطات برای برند زیمنس فعال کردیم. اما با توجه به اینکه ما دانش فنی این سامانه را به دست آورده ایم، در صورتی که تجهیزات در اختیار ما قرار گیرد، می توانیم تا یکسال آینده مشابه این حرکت را در برندهای دیگر پیش ببریم و دانش فنی آن را داریم.

*آیا پروژه های دژفا به همین جا ختم می گردد؟

ما محصول دیگری نیز داریم که به سامانه چتر امن معروف است. هدف این سامانه، ارائه یک DNS امن به کاربران است. چرا که هم اکنون DNS هایی که وجود دارد می تواند به راحتی کاربران را در تله شبکه های بات نت قرار دهد که هکرها در جهان مدام آنها را ترویج می نمایند. اما این سامانه، بات نت ها را رصد نموده و جلوی افتادن کاربران را در دام بات نت می گیرد. چون در برخی حملات سایبری کاربر به وسیله DNS آلوده می گردد و اگر ما DNS امن به کاربر بدهیم، این باعث می گردد کاربر به سمت شبکه هایی که روی آن، این بات نت ها فعال هستند راهنمایی نگردد و آنها را حذف نموده و خروجی DNS کاربر را فیلتر کند.

*با توجه به کاربردهایی که این سامانه ها دارند و اطلاع از آسیب پذیری و آلودگی های فضای سایبری را ممکن می نمایند، طی ماههای اخیر آیا مواردی بوده که بخواهید به دستگاه های مختلف هشدار امنیتی بدهید؟

ما برآورد کردیم که طی 4 ماه اخیر، حدود 100 مکاتبه با دستگاه های مختلف اعم از سازمانها و شرکتهای دولتی و خصوصی انجام داده ایم که این مکاتبات برای اطلاع رسانی از آسیب پذیریهایی بوده که توسط این سامانه ها در دستگاه های مختلف مشاهده نموده ایم.

در این زمینه طبق دستور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال تدوین دستورالعمل مشخصی برای اطلاع رسانی دستگاه ها هستیم تا هشدارهای امنیتی در سطوح مختلفی در کشور طبقه بندی شده و آسیب پذیری، میزان آلودگی و موارد حساس از سطح کاربران تا عالی ترین سطوح رؤسای قوا، اطلاع رسانی گردد.

این سامانه به عنوان سامانه آنلاین هشدار و شناسایی آسیب پذیریها یکی دیگر از سامانه های دژفا است که آلودگی فضای مجازی کشور را شناسایی نموده و هشدارها را در حالت طبقه بندی شده با پروتکل های مشخصی، اطلاع رسانی می نماید.

*با این وجود کاربران خانگی هم می توانند این هشدارها را دریافت نمایند؟

یکی از خلاهایی که ما با آن روبرو هستیم و قصد داریم آن را برطرف کنیم، تقویت مکانیزم اطلاع رسانی امنیت سایبری، فراتر از وبسایت ماهر است. ما قصد داریم از 3 جهت دیگر اطلاع رسانی برای هشدارهای عمومی در این زمینه استفاده کنیم. جهت اول مربوط به شبکه های اجتماعی خواهد بود که قصد داریم در حداقل دو شبکه اجتماعی دارای مخاطب، کانال فعالی برای اطلاع رسانی عمومی و هشدارها داشته باشیم.

در کنار این، سامانه دیگری را نیز تشکیل داده ایم که هم اکنون در حال تدوین و طراحی پروتکل های آن هستیم تا ابزاری برای دریافت هشدارها و اطلاع رسانی امنیتی به سازمانهای دولتی باشد.

*با وجود تمام اقداماتی که در زمینه امنیت فضای سایبری کشور و زیرساختهای آن انجام شد و برنامه هایی که در دست انجام دارید، شبکه ملی اطلاعات تا چه حد توان مقابله با حملات سایبری را دارد و ما چقدر می توانیم به این شبکه مطمئن باشیم؟

میزان تاب آوری شبکه ملی اطلاعات از لحاظ از کاراندازی و اختلالات گسترده، بارها با سناریوهای مختلف تست شده و تا حدود خوبی اطمینان خاطر نسبت به این موضوع داریم. اما اینکه توان ما در مقابل حملات گسترده ای که احیاناً براساس فناوری های پیچیده یا ناشناخته بخواهد صورت گیرد، چگونه خواهد بود بحث متفاوتی است. چرا که حملات سایبری در 2 دسته حملات متعارف و نامتعارف تقسیم می گردد. برای مثال حمله استاکس نت یک حمله نامتعارف بود که علیه زیرساخت های صنعتی انجام شد و نمونه های دیگری از این دست که می توانند به زیرساختهای گسترده فناوری اطلاعات و سایبری کشور آسیب وارد نمایند.

اما اگر حملات سایبری بخواهد با فناوری های متعارف انجام گردد طرح دژفا ما را به سمتی می برد که در مقابل آنها، میزان تاب آوری مان افزایش یابد. چرا که در گذشته دفاع امنیتی ما در فضای سایبر به صورت جسته گریخته انجام می شد اما طرح دژفا ما را به سمت انسجام و یکپارچگی برده و ما دفاع را بی درنگ انجام می دهیم.

این به معنی این است که حملات متعارف، دیگر به سادگی بر ما تأثیر نخواهد کرد. در این راستا گام های خوبی برداشته شده است. شاید نتوان گفت که به طور دقیق چند درصد توان دفاع بهتری داریم اما به جرأت می توان گفت که وضعیتمان نسبت به مدت مشابه سال گذشته بهبود خوبی پیدا نموده است. اما تا نقطه ایده ال فاصله زیاد است و باید اقدامات قابل توجهی انجام گردد.

ما در بخش حملات متعارف، خیلی مساله خاصی نداریم و حملات نامتعارف نیز مساله مخصوص کشور ما نیست و همه جهان درگیر آن هستند. در خصوص حملات نامتعارف مساله فرق می نماید. چرا که این حملات خاص و ویژه توسط لایه های زیرین امنیتی به صورت کاملاً سری و پوشیده انجام می گردد و از زمانی که شبکه اشلون (شبکه جاسوسی امریکا) در سال 1960 توسط امریکا پایه گذاری شد، وجود داشته است. هم اکنون نیز این تهدیدات ناشناخته وجود دارد و مقابله با آنها برای کل جهان آسان نیست.

برای مثال اخیراً یک شرکت روسی کشف کرد که جدا از سیستم عاملی که روی رایانه ها داریم مانند ویندوز، یک سیستم عامل دیگر روی CPU های شرکت اینتل فعال است و اطلاعات کاربر را به سرقت می برد. این واقعاً یک حمله نامتعارف و عجیب است و کشف و مقابله با این قبیل حملات راهکارهای متفاوتی را احتیاج دارد.

با وجود تمام این مدل تهدیدها، ما در حال تدوین سناریوهایی هستیم که بتواند امنیت شبکه ملی اطلاعات را بر اساس سند تبیین الزامات تا حد امکان افزایش دهد که البته این موضوع علاوه بر پیچیدگی های فنی و اجرایی، مستلزم زمان و هزینه است و به سادگی امکان پذیر نیست.